“Για την ηρωική Κάλυμνο, όπου πήγα την επομένη, τι να πω; Οι κάτοικοί της επί αιώνες έχουν κάνει «χωράφι» όλους τους βυθούς της Μεσογείου αλλά και των ακτών της Αμερικής. Νησί του σπόγγου και του πόνου. Στην επιστροφή του κάθε χρονιά, ο σπογγαλιευτικός στόλος έφερνε πλούτο αλλά και πόνο. Δεν ήταν μόνο τα σκυλόψαρα. Ήταν κυρίως η νόσος των δυτών. Πρόφθασα το 1967 να δω ανθρώπους σακατεμένους. Κάποτε οι γυναίκες έκαναν επανάσταση κατά του σκάφανδρου. Όμοια το 1935 έκαναν –κυρίως αυτές- τον περίφημο «Πετροπόλεμο» κατά των Ιταλών. Τότε σκοτώθηκε από ιταλική σφαίρα ένα «βοσκαρούδι», ο Μανώλης Καζώνης για τον οποίο ένας συμπατριώτης του αυτοσχέδιος «ποιητάρης» συνέθεσε ωδή 287 στίχων και χάρη στο λόγιο ιερέα Γεώργιο Χαραμαντά είδε το φως της δημοσιότητας.
Η Κάλυμνος, παρά τις θαλάσσιες επιδόσεις της, είχε και έχει μια αξιόλογη πνευματική παρουσία. Ο σύλλογος «Αι Μούσαι», που φέτος έκλεισε τα 111 χρόνια ζωής, είναι μια όαση πνευματική. Αίθουσα με είσοδο μεγαλοπρεπή, κατάμεστη από έργα τέχνης και σπάνια βιβλία. Κι ένα συμβούλιο γεμάτο πάθος για προσφορά. Μίλησα για τη Μικρασιατική εκστρατεία, για να αποτίσω φόρο τιμής στο μεγάλο τέκνο της Καλύμνου, το Σκεύο Ζερβό, που έκανε τόσα πολλά για την περίθαλψη της προσφυγιάς και γα την Ένωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα.
Χάρη στην πρόθυμη ευγένεια του προέδρου των «Μουσών» του κ. Παναγιώτη Γιαμαίου, είχαμε την ευκαιρία η σύζυγός μου κι εγώ να επισκεφθούμε το ναό και να προσκυνήσουμε το σκήνωμα του Οσίου Σάββα του εν Καλύμνω, να ξεναγηθούμε από μία πραγματική αρχόντισσα στο «Καλυμνιώτικο σπίτι», ένα είδος ζωντανού μουσείου, όπου όλα τα εκθέματα έπαιρναν φωνή και ψυχή από τη φωνή και την ψυχή της κ. Φανερωμένης Χαλκιδιού. Κι ακόμη να «κολυμπήσουμε» πνευματικά σ΄ένα αρτισύστατο κειμηλιοφυλακτήριο, όπου με ρίγος έπιασα στα χέρια μου την πέννα, με την οποία ο Βενιζέλος υπέγραψε τη Συνθήκη των Σεβρών!
Με τον κ. Παν. Γιαμαίο κάναμε το γύρο του νησιού κι είδαμε τόπους άλλοτε μη προσιτούς σε οχήματα, όπως το Άργος, η Γαλατιανή, ο Αργινώντας, η Κυραψηλή, η Τραχήλα κ.ά. Πόνος βαθύς το αντίκρισμα των Υμίων, που είχα επισκεφθεί σε κάποια άλλη εποχή. Χάρμα οφθαλμών τα νησιά Τέλενδος και Ψέρημος, χάρμα οφθαλμών τα αλιευτικά (1.200 παρακαλώ!), που δίνουν οικονομική ευρωστία στο νησί, που εξακολουθεί να είναι πρώτο στην Ευρώπη στην τεκνοποιία.
Σήμερα στην Κάλυμνο ανθεί ο πιο εύρωστος τουρισμός. Όχι αυτός της πολυκοσμίας και της ακοσμίας αλλά αυτός των πράγματι γενναίων αναρριχητών. Τα κάποτε άγρια και κοφτερά βουνά έγιναν τώρα ευλογία για το νησί. Αλλά για την Κάλυμνο τι να πρωτοπείς; Πώς να ξεχάσω το υπέροχο αρχαιολογικό μουσείο της, όπου φιλοξενείται η «Κυρά της Καλύμνου», εύρημα ενός ψαρά, ο γιγαντιαίος κορμός του Ασκληπιού, ο μικροσκοπικός μινωικός λατρευτής (για μένα αγναντευτής) κι ένα πλήθος από θαυμάσια αγάλματα που βρέθηκαν στους δύο αποθέτες του ναού του Δαλίου Απόλλωνος;
Θα κλείσω τα περί Καλύμνου με λίγες, φαινομενικά ασήμαντες, παρατηρήσεις. Είδα το πιο πρωτότυπο και αισθητικό μάζεμα σκουπιδιών. Παλαιά Πηγάδια ή στέρνες έχουν έξυπνα και αισθητικά διαμορφωθεί σε αποθέτες. Στους δρόμους ούτε ίχνος σκουπιδιού. Δεύτερον, στους τοίχους σπιτιών, δημοσίων κτιρίων ή μνημείων καμιά, μα καμιά, βέβηλη επιγραφή. Ούτε γκράφιτι σε όλο το νησί. Τρίτον, ο περίπατος στα στενά δρομάκια γίνεται πιο τερπνός χάρη στα χρώματα και τα αρώματα των λουλουδιών , αλλά και χάρη στον ευωδιαστό χαιρετισμό ή χάρη στη μυρωδιά του σπιτικού φαγητού, χάρη στη γεύση των τοπικών γλυκισμάτων. Η οικογένεια Βούρου συνεχίζει μια γλυκιά παράδοση γλυκισμάτων επί τρεις γενεές!
Κι άφησα τελευταίο κάτι για τους νέους. Μίλησα με έναν καπετάνιο σπογγαλιευτικού που είχε ηλικία μόλις 90 ή 92 ετών. Και τι δεν μου είπε για τους βυθούς, από το Τράπανι της Σικελίας ως τη Βεγγάζη και από το Τομπρούκ ως τα Κύθηρα. Και το εντυπωσιακό: Μου έκανε συμπληρωματικές παρατηρήσεις πάνω σε κάποια βιβλία μου που πρόσφατα είχε διαβάσει. Την επομένη πήγαμε να τον αποχαιρετήσουμε. Πίστευα ότι θα καθόταν σε κάποια πολυθρόνα. Αυτός φορούσε εργατική φόρμα κι ήταν από πολύ πρωί στο μαγαζί του για δουλειά! Τροφοδοτεί τους ντόπιους ναυτικούς με όλα τα αναγκαία σύνεργα: άγκυρες, αλυσίδες, σχοινιά και άλλα όργανα ναυτικά.
«Μα δεν κουραστήκατε;», τόλμησα να του πω.
Και ο καπετάνιος φιλοσοφικά:
- Κουράζομαι, όταν δεν εργάζομαι!
Αυτό ήταν, αυτό είναι – και είθε έτσι να μείνει – η Κάλυμνος.”
